AI mijenja pravila igre: Zakoni o intelektualnoj svojini pod pritiskom tehnološke revolucije

Umjetna inteligencija nezaustavljivo preoblikuje ekosistem inovacija, dok postojeći zakoni o intelektualnoj svojini (IP) sve teže prate tempo njenog razvoja. Na Podforumu o zaštiti intelektualnog vlasništva i inovacijama, održanom u okviru Foruma Zhongguancun 2025, posebno su istaknuti izazovi koje pred pravne sisteme postavljaju generativni AI, robotika, autonomna vozila i analitika velike količine podataka.

Foto: Ilustracija

Prema podacima Svjetske organizacije za intelektualno vlasništvo (WIPO), broj patentnih prijava povezanih s generativnim AI-jem porastao je za više od 800 posto od 2017. godine – što jasno ukazuje na ubrzan razvoj ove tehnologije i potrebu za pravnim redefinisanjem autorskih i patentnih prava.

Kada AI stvara – ko je autor?

U novembru 2023. godine, Sud za internet u Pekingu donio je presudu kojom je prvi put priznata autorska prava na sliku generisanu uz pomoć umjetne inteligencije. U predmetu Li protiv Liua, tužilac je koristio Stable Diffusion, open-source generativni AI model, za kreiranje slike žene putem tekstualnih uputa. Sud je zaključio da, iako je AI alat korišten u procesu, ključni elementi originalnosti i intelektualnog doprinosa potiču od ljudskog korisnika koji je definisao upute i parametre za generisanje slike. Stoga je sud dodijelio autorska prava tužiocu, ističući da AI modeli sami po sebi ne mogu biti smatrani autorima prema kineskom Zakonu o autorskim pravima. S obzirom na to da razlika između ljudske i algoritamske kreativnosti postaje sve nevidljivija, ovakvi slučajevi će, po svemu sudeći, postajati sve učestaliji i pravno kompleksniji.

Evropa, Kina i potreba za novim pravilima

Brojne zemlje i regije već prilagođavaju zakonodavstvo kako bi se nosile s novim digitalnim izazovima. Evropska unija je, na primjer, usvojila Zakon o digitalnim uslugama (Digital Services Act), koji obavezuje online platforme na zaštitu autorskih prava i brzu reakciju na kršenja, uključujući AI-generisani sadržaj.

Istovremeno, saradnja između Kine i EU u oblasti IP-a ulazi u novu fazu. Kina je 2024. godine činila više od 21% ukupnog vanjskog uvoza EU, čime je postala njen najveći trgovinski partner. Ipak, problemi poput krivotvorenja i digitalne piraterije i dalje predstavljaju ozbiljan izazov, posebno za evropske kompanije. Zajednički seminari i ekspertske radne grupe nastoje standardizovati praksu u oblasti zaštite žigova, patenata i autorskih prava.

Hong Kong kao primjer moderne IP reforme

Na istom podforumu, Hong Kong je predstavljen kao uspješan model reforme zakonodavstva u oblasti intelektualnog vlasništva. Tamošnji sistem originalnih patenata, uveden 2019. godine, omogućava direktnu prijavu inovacija bez potrebe za prethodnom registracijom u drugim jurisdikcijama. Od početka implementacije, primljeno je više od 1.000 prijava, od čega više od polovine dolazi izvan teritorije Hong Konga – što govori o povjerenju globalne zajednice u ovaj sistem.

Uz to, prema najnovijem WIPO-ovom indeksu globalne inovacije za 2024. godinu, tehnološki klaster Shenzhen–Hong Kong–Guangzhou već petu godinu zaredom zauzima drugo mjesto u svijetu po naučno-tehnološkoj koncentraciji, odmah iza Tokija. Time se potvrđuje uloga šire regije Guangdong–Hong Kong–Macao (GBA) kao ključnog inovacijskog čvorišta Azije.

---