Može li Evropa reći Trumpu „ne“?

Povratak Donalda Trumpa u Bijelu kuću za mnoge političare u Evropi je ravno katastrofi. Mnogo prije američkih predsjedničkih izbora najveći broj evropskih lidera podržao je Josepha Bidena, a onda nakon njegovog povlačenja iz utrke i Kamalu Harris. Nakon tri sedmice novog Trumpovog mandata postalo je jasno zašto su imali takav stav.

Foto: Donald Trump

U proteklih nekoliko dana više javnih ličnosti, komentarišući Trumpove poteze i njegovu politiku, izjavilo je gotovo isto – tek smo na početku mandata, preostaju nam četiri godine.

U Evropi, gdje je najveći broj američkih saveznika, sigurno bi rekli slično da se ne pribojavaju reakcije Bijele kuće. To se posebno odnosi na zvaničnike Evropske unije, kojoj Trump nikada nije iskazivao preveliko poštovanje. Iz njegovog prvog mandata ostao je navodni razgovor sa Angelom Merkel, kada je kancelarku uzastopno više puta pitao da Washington i Berlin sklope trgovinski ugovor i njen odgovor da je to moguće samo sa Evropskom unijom čija je Njemačka članica.

Politici novog američkog predsjednika odgovor prije svih treba dati estonska političarka i visoka predstavnica Evropske unije za vanjsku politiku i sigurnost Kaja Kallas. Koliko Trump drži do stavova Kaje Kallas govori i to da nema potvrde da su razgovarali od njegovog povratka na vlast. U međuvremenu, Trump je razgovarao i sa predsjednikom Rusije Vladimirom Putinom.

Da pretjerano ne drži do malih evropskih država govori i slučaj Danske, koja je decenijama saveznica Washingtona. Članici Evropske unije i NATO-a Trump je u prvim danima mandata zaprijetio da mu preda Grenland ili ne isključuje korištenje vojnih i ekonomskih mjera.

Svrstavanje uz Trumpa

Ovakav Trumpov stav prema Evropi je očekivan. Trumpu je jasno da Evropa ovisi o Washingtonu, a da se evropski saveznici ponekad ponašaju kao da to nije tako. Tu se prije svega radi o evropskoj sigurnosti o kojoj se brine Washington, dok Evropljani odbijaju da urade i ono što su potpisali ulaskom u NATO - izdvojiti dva posto bruto društvenog proizvoda za vojsku. U prvom mandatu Trump je podsjetio Evropljane na obaveze i zaprijetio da ih neće besplatno braniti. Tada su se stvari pokrenule i tokom njegovog i Bidenovog mandata gotovo sve države vrše tražena izdvajanja.

Ali to nije dovoljno, jer većina evropskih armija, po vlastitom priznanju, nije spremna za rat. Poljski predsjednik Andrzej Duda, koji je sa Trumpom održavao komunikaciju i kada mu je prijetio zatvor u slučajevima pred američkim sudovima, ljetos je govorio o izdvajanju od najmanje tri posto bruto društvenog proizvoda. Sada neki govore i o pet posto, ispitujući raspoloženje javnosti.

Masovno ulaganje u vojsku od strane evropskih saveznika moglo bi omekšati Trumpa, posebno usljed njegovih prijetnji da će uvesti carine, jer američka ekonomija ima deficit u trgovini sa Evropom. To ulaganje ne bi nužno značilo rat. Sličnih primjera ima i na drugim krajevima svijeta. Na primjer, neke bogate arapske monarhije kupuju oružje koje nikada neće koristiti, dok im SAD garantuju sigurnost. Takvi primjeri zabilježeni su i tokom prvog Trumpovog mandata.

Kupovina oružja od Sjedinjenih Američkih Država daje Trumpu i važnu polugu u odnosu prema Rusiji i ukrajinskom ratu. Nije teško zamisliti da bi Trump pristao da američke kompanije i dalje naoružavaju Ukrajinu, direktno i indirektno, ako bi to evropski saveznici platili.

Muskov čekić

Ali tu nije kraj problema koje Evropa ima sa Trumpom. Najbogatiji čovjek na svijetu Elon Musk već mjesecima protiv nekih evropskih država vodi i ideološki rat. Muska, kojeg Trumpovi kritičari nazivaju „pravim“ američkim predsjednikom, u proteklom periodu ustrijemio se na Ujedinjeno Kraljevstvo i Njemačku. Prva je nuklearna sila i van je Evropske unije, a druga je ekonomski motor te iste unije i država koja ima enorman uticaj od Baltika do Turske.

Musku posebno smetaju neke postavke moderne ljevice, a koja sa svojim korijenima nema nikakve veze. Musk cilja na ilegalne migrante i na politiku transrodnosti koju je u oktobru 2022. u jednom intervjuu nazvao „neomarksizmom“. Početkom februara ove godine na društvenoj mreži X je podijelio objavu J. K. Rowling koja je između ostalog napisala da je „rodna ideologija potkopala slobodu govora, naučnu istinu, prava homoseksualaca, te sigurnost, privatnost i dostojanstvo žena i djevojčica.“ Poprilično dugu objavu britanske književnice komentarisao je sa „apsolutno“.

Muskov ideološki rat sa Evropljanima, nakon što se obračunao sa politikom američkih demokrata, ima i lični pečat. Pitanje (i)legalnih migracija je u srži njegovog uspjeha, jer pored toga što je i sam useljenik u Sjedinjene Države, on u svojim kompanijama zapošljava stručnjake iz cijelog svijeta, a što neki kritikuju kao način da radnika plati manje. Zatim, njegov sin Alexander je promijenio spol i sada mlada Vivian Jenna Wilson odbija kontakt s njim.

Sedmicama na Muskovom udaru je britanski premijer Keir Starmer. Musk ga optužuje da je kao tužilac štitio bande silovatelja, pretežno migrantskog porijekla. Musk kaže da premijer Starmer štiti ilegalne useljenike u Ujedinjeno Kraljevstvo, sprječava njihovu deportaciju i uvodi cenzuru u javnom prostoru. U jednom od svojih brojnih postova na društvenoj mreži X o Starmeru, Musk je svoje pratioce pitao u anketi „da li bi Amerika trebala osloboditi britanski narod od njihove tiranske vlade?“.

Muskova meta je i aktuelna njemačka vlada. Iako u Njemačkoj ima ogromnu kompaniju, Musk nije zadovoljan tamošnjom vladom. Jučer je na društvenoj mreži X napisao da je „AfD jedina nada za Njemačku“. Proteklih sedmica Alternativu za Njemačku podržao je na razne načine, čak i obraćanjima na njihovim skupovima, dok se spremaju za opšte izbore i dok ostale stranke odbijaju saradnju sa njima.

Trumpova strateška prednost i nedostatak evropskog liderstva

Oni koji proučavaju Trumpove poteze kažu da američki predsjednik često izjavi nešto samo da bi popravio svoje pozicije, pripremajući se za pregovore. Drugim riječima, Trump nekad blefira. Ali u slučaju Evrope to ne mora raditi, jer je stari kontinent sada u još većoj zavisnosti od Sjedinjenih Država nego ranije. To se posebno odnosi na Njemačku.

Naime, Evropljani su od početka ruske agresije na Ukrajinu počeli prekidati energetske koridore sa Moskvom, dovodeći se u situaciju da zavise od Sjedinjenih Država i njihovog ukapljenog gasa, a koji je skuplji od ruskog. Trump na ovom pitanju u pasivnom položaju ima i Moskvu i Brisel. Ako želi uvesti nove sankcije na ruske energente i ako ga u tome slijede Evropljani, kao saveznici, cijena nafte i prirodnog gasa će rasti. Trump je istovremeno naložio crpljenje nafte i gasa širom Sjedinjenih Država, ne mareći za ekološke standarde na koje se ponekad pozivala prošla administracija. Dakle, Washington sada može da određuje cijenu nafte i gasa i nema garancija da cijene neće rasti, što bi moglo dovesti do inflacije širom Evropske unije, posebno Njemačke.

U ovu dvostruku zamku Evropljani su upali svrstavajući se uz Bidena protiv Rusije, računajući da će Washington zauvijek imati isti stav prema evropskom kontinentu. Sada kada su pokidane veze sa Rusijom, njihovo obnavljanje koštalo bi političke karijere aktuelno evropsko rukovodstvo.

Ali i za bolje odnose s Rusijom preduslov je evropsko jedinstvo, koje pod Trumpom neće postojati ako znači opiranje njegovim politikama. Pomenuti Duda, premijerka Italije Giorgia Meloni, mađarski premijer Viktor Orban, Slobodarska partija u Austriji, španski Vox, francuski Nacionalni front... samo su neki od Trumpovih poklonika. To ujedinjavanje na novoj desnici priznao je i argentinski predsjednik Javier Milei, koji je pored nekih od pomenutih u istu grupu svrstao sebe i izraelskog premijera Benjamina Netanyahua. Svi oni, kaže Milei, stoje uz Trumpa.

Izlaz iz ove slijepe ulice za sve evropske političare koji se ne slažu sa Trumpom postoji kao plan bitke koju treba voditi i ne znati njen ishod do samog kraja. Priča o zajedničkoj evropskoj odbrani bez učešća Washingtona, na primjer, koju zagovara Francuska Emmanuela Macrona, u narednom periodu opet će biti aktuelna, kao i pitanje odnosa prema Kini, međunarodnoj trgovini, razvoju modernih tehnologija, pristupu energentima i rijetkim metalima, razvoju vještačke inteligencije...

U nekoj drugoj generaciji evropskih političara taj plan bi bio ostvariviji. Međutim, Evropa već dugo nema političara kalibra Helmuta Kohla, Jacquesa Chiraca, Margaret Thatcher... Ali ako je Musk upravu i ako su „jedina nada“ za Njemačku, i shodno tome za Evropu, oni koje on podržava, onda Evropa nema čemu da se nada u srazu sa Trumpom i milijarderima koji stoje iza njega.

Tekst je ranije objavljen na portalu nap.ba.

---